Nepal to państwo przeciwieństw zarówno pod względem przyrody, jak i społeczeństwa. Z jednej strony śnieżnobiały, monumentalny Mount Everest i Himalaje, z drugiej nizina Teraju, 40-stopniowe upały i subtropikalne lasy. Różnorodność etniczna, plemienna, religijna i kastowa Nepalu powoduje liczne napięcia – między bogatymi i biednymi, między zwolennikami monarchii a tymi, którzy chcą, aby Nepal był republiką, między grupami etnicznymi i religijnymi. Od wieków problemem tego kraju są konflikty, które skutecznie utrudniały rozwój gospodarczy.
Izolowana kraina
Okrążony górskimi pasmami Nepal, bardzo długo rozwijał się w pewnej izolacji od świata zewnętrznego i obcych wpływów. Dynastia Maurów panująca w Indiach zakorzeniła w III w p.n.e. buddyzm w nepalskiej kulturze i sprawiła, że Dolina Katmandu stała się głównym ośrodkiem władzy. Po upadku Maurów Nepal dostał się pod wpływy Tybetu, wraz z tym wydarzeniem religią dominującą stał się hinduizm, który wprowadził ze sobą system kastowy. Czasy te były okresem niepokoju i najazdów ze strony różnych plemion. W 1769 r. władca Ghurków, Prithivi Narayan Shah Dev, zjednoczył kraj i został pierwszym królem Nepalu. Władzę objęła dynastia Shah i rządziła Nepalem nieprzerwanie do 2008 roku. W tym czasie rywalizowała o władzę z innym wpływowym rodem, dynastią Rana i toczyła wojnę z Wielką Brytanią, w wyniku której zaanektowano 1/3 kraju. W II połowie XIX wieku dynastia Rana przejęła urząd premiera na 100 lat, władza królewska została wtedy ograniczona. W 1923 r. rząd Nepalu zawarł z monarchią brytyjską porozumienie, na mocy którego Wielka Brytania uznała suwerenność Nepalu, chociaż faktyczne kraj uwolnił się od anglosaskich wpływów dopiero po II wojnie światowej.
Lata wojny domowej
W latach 1950-51 doszło do zbrojnego powstania, zakończonego obaleniem dziedzicznych rządów premierów i ogłoszeniem monarchii konstytucyjnej. Autorytarna polityka monarchy doprowadziła w latach 60. i 70. do ciągłych niepokojów społecznych, walk z nielegalnym Kongresem Nepalskim oraz napięć w relacjach z Indiami, które w 1962 r. wprowadziły blokadę gospodarczą Nepalu. 13 lutego 1996 r. wybuchła w Nepalu wojna domowa między rządem a maoistami. Sytuację w kraju jeszcze bardziej zdestabilizowała w 2001 r. masakra w pałacu królewskim, w wyniku której zginął ówczesny król Birendra wraz z większością członków najbliższej rodziny. 1 lutego 2005 r. nowy król (brat poprzedniego i biznesmen) Gyanendra Bir Bikram Shah Dev wprowadził w kraju stan wyjątkowy i objął władzę absolutną, zawieszając prawa obywatelskie i aresztując przeciwników politycznych, co spotkało się z negatywnym przyjęciem zarówno przez opozycję w Nepalu, jak i na arenie międzynarodowej. Po ciężkich pertraktacjach podpisano w połowie 2006 r. porozumienie pokojowe z maoistami, którzy wygrali wybory dwa lata później. Zgromadzenie Narodowe większością 99,30% oficjalnie zniosło monarchię i proklamowało federalną republikę demokratyczną. Królowi i jego rodzinie nakazano opuszczenie pałacu królewskiego w ciągu 15 dni, a nową konstytucję przyjęto ostatecznie 20 września 2015 r.
Rozwój
Obecnie Nepal przechodzi transformację z monarchii w federalne państwo demokratyczne. Kraj przeprowadził pierwsze od 20 lat wolne wybory lokalne – odbyły się w trzech fazach od maja do września 2017 roku. Wydarzenia polityczne silnie wpłynęły na gospodarkę Nepalu. W latach 1975-1980 produkcja rolna spadała rocznie o ponad 1%, gdy liczba ludności rosła w rekordowym tempie 2,7%. Biorąc pod uwagę praktyczny brak przemysłu i powiększającą się liczbę bogatych Nepalczyków, biedni stawali się coraz biedniejsi. Pojawił się problem głodu i nierówności dochodowych. Ponad 52% ludności to dzieci lub młodzież do 24 roku życia. Średnia wieku to 23 lata wśród mężczyzn i 25 wśród kobiet. W latach 90. wskaźnik ubóstwa wynosił ponad 40%. Na początku XXI wieku zmalał do 30%. Obecnie, według Wielowymiarowego Wskaźnika Ubóstwa aż 28,6% Nepalczyków jest nadal ubogich na wielu poziomach. Według danych opublikowanych przez OPHI najbardziej dotkniętą grupą wielowymiarowego ubóstwa (41,6%) są dzieci do 9 roku życia. Od lat 60. Grupa Banku Światowego dostarcza regularną pomoc w formie kredytów (73%) i dotacji (27%) o łącznej wartości 4,75 miliardów dolarów. Ostatnia udzielona pożyczka miała miejsce w styczniu 2018 r. w ramach odbudowy infrastruktury po trzęsieniu ziemi. Pomoc zagraniczna dla Nepalu stanowi ponad połowę budżetu na rozwój. Dzięki finansowaniu Banku Światowego i państw OECD, które tylko w 2015 r. przekazały aż 1355,8 mln dolarów, Nepal od II połowy XX w. poczynił ogromne postępy w kierunku zrównoważonego rozwoju i otworzył kraj na liberalizację gospodarczą, prowadzącą do wzrostu gospodarczego i poprawy standardów życia. Z zacofanego, agrarnego państwa bez szkół, szpitali, dróg i energii elektrycznej (tylko 40% społeczeństwa ma do niej dostęp) Nepal staje się krajem odwiedzanym przez coraz większą liczbę turystów. Znajduje się w 47 najmniej rozwiniętych państwa świata, jednak pod względem PKB nie wypada tak najgorzej: 95 miejsce na 230 państw. W ciągu ostatnich 15 lat ubóstwo zmniejszyło się o połowę.
Nepalscy emigranci
Ewenementem Nepalu jest także fakt, że PKB kraju w prawie 1/3 tworzą przekazy pieniężne od emigrantów. Państwo niestety nie ma z nich żadnych zysków, także środki nie mogą iść na udoskonalenie administracji czy wsparcie infrastruktury medycznej lub edukacyjnej. Migrację Nepalczyków za granicę na większą skalę rozpoczęły się wraz z wstąpieniem męskiej młodzieży do brytyjskiej armii indyjskiej podczas I wojny światowej. Proces zatrudniania Nepalczyków w służbie wojskowej był kontynuowany w latach 50. i 60. XX w. Wtedy też coraz więcej ludności zaczęło wyjeżdżać do Indii z powodów ekonomicznych, w poszukiwaniu pracy i możliwości rozwoju. W latach 90. w efekcie globalizacji Nepalczycy zaczęli emigrować także do Malezji i krajów Zatoki Perskiej. Obecnie Nepalczycy znajdują zatrudnienie w 109 państwach świata, chociaż koncentracja nepalskiej siły roboczej nadal pozostaje w Indiach. Przekazy pieniężne stały się głównym źródłem dochodu większości gospodarstw domowych. Dzięki nim duża część ludności wyszła z ubóstwa. Jeśli chodzi o udział w tworzeniu PKB, to przekroczyły w ostatnich latach wartość uzyskiwaną przez Nepal z turystyki i krajowego eksportu. W 2013 r. wpływy z przekazów pieniężnych przekroczyły 5 mld dol., czyli 25% PKB (w 2001 roku było to zaledwie 2,5%). Umiejscowiło to Nepal na trzecim miejscu wśród krajów o najwyższym odsetku przekazów pieniężnych pod względem PKB. Obecnie przekazy pieniężne stanowią 31% PKB, a to około 8 mld dol. W rzeczywistości liczba ta jest prawdopodobnie znacznie wyższa, ponieważ nie wszystkie pieniądze są przesyłane przez legalne/weryfikowalne źródła, zakłada się więc, że należy do oficjalnych danych dodać ok. 40%. Według danych ILO prawie 500 tys. Nepalczyków w 2015 r. znajdowało się zagranicą, zdecydowaną większość stanowią mężczyźni, co niesie za sobą negatywne skutki społeczne. Również w Polsce rośnie zainteresowanie pracownikami z tego regionu, według danych aż 1,5 tysiąca obywateli Nepalu posiada ważne zezwolenie na pobyt w naszym kraju. Zatrudnienie znajdują głównie w budownictwie i gastronomii, zbierają także dużo lepsze rekomendację od pracodawców niż obywatele Ukrainy.
Źródła: Anna Siewierska-Chmaj, Piotr Kłodkowski, Nepal. Od królestwa do republiki, Rzeszów 2008.; The World Factbook; The World Bank in Nepal, Overwiew
